Blog 16/12/2022,
Δεν έφτανε ο πόλεμος -εξ ορισμού εχθρός της δημοκρατίας, αλλά κι απόδειξη αποτυχίας της- και η συνεχιζόμενη διεθνής υποχώρηση της λεγόμενης "ουσιαστικής δημοκρατίας", δηλαδή της αίσθησης των πολιτών περί στοιχειώδους ισονομίας και έμπρακτου σεβασμού δικαιωμάτων κι ελευθεριών από την εξουσία. Το 2022 θα περάσει στην ιστορία και ως χρονιά στην οποία πιέστηκε περαιτέρω η "τυπική δημοκρατία", δηλαδή η ελεύθερη έκφραση μέσα από εκλογές και η άσκηση της εξουσίας εντός συνταγματικού πλαισίου. Όσο υπερβολικό κι αν ακούγεται, η λέξη, και η έννοια, "πραξικόπημα" είχαν την τιμητική τους σε μια τρομερή, από πολλές απόψεις, χρονιά.
Δυο πραξικοπηματικές καταλήψεις της εξουσίας, που άρχισαν πέρσι, φέτος σταθεροποιήθηκαν κι ελάχιστα πλέον αμφισβητούνται. Σχεδόν ξέχασε η διεθνής κοινότητα τι έγινε και με ποιον (ματοβαμμένο) τρόπο οι στρατηγοί (ξανα)φυλάκισαν την εκλεγμένη Αούνγκ Σαν Σου Κι στη Μιανμάρ και συγκέντρωσαν όλη την εξουσία στα χέρια τους. Αντίθετα, τον Αύγουστο του 2022, παρατάθηκε το καθεστώς έκτακτης ανάγκης, δηλαδή επίσημης δικτατορίας. Όλα καλά και για το δικτάτορα Λουκασένκο της Λευκορωσίας, που δεν αρκέστηκε να κλέψει τις περσινές εκλογές, να φυλακίσει ή εξορίσει τους αντιπάλους του, να βγάλει και να κρατήσει το στρατό στους δρόμους, αλλά, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, αναβάθμισε και τη διεθνή θέση της χώρας του διαλέγοντας στρατόπεδο -έστω το "λάθος στρατόπεδο" στο πλευρό της Ρωσίας. Δεν ξέρει κανείς τι είναι πιο θλιβερό για τη δημοκρατία: το άδοξο ως προς την έκβαση κι απάνθρωπο ως προς τη μέθοδο πνίξιμο της αντίστασης -γιατί αντίσταση, ηρωική και με διάρκεια, υπήρξε και στις δυο χώρες- ή το τόσο γρήγορο γύρισμα της σελίδας -ανημπόρια, αδιαφορία ή κορεσμός;- από την υπόλοιπη ανθρωπότητα.
Αντίσταση υπήρξε, αλλά με πενιχρά αποτελέσματα, και σε τέσσερις συν μία αχανείς "αυτοκρατορίες του αυταρχισμού". Ούτε η κήρυξη επιθετικού πολέμου σε γειτονική και συγγενή χώρα, ούτε η αποτυχία σε αυτόν, ούτε το κύμα προπαγάνδας και καταπίεσης που τον συνοδεύει ταρακούνησαν το ρωσικό λαό σε σημείο που να επιχειρήσει οποιαδήποτε κίνηση κατά του εκλεγμένου δικτάτορα Πούτιν. Η εκατόμβη νεκρών στην Ινδία και, εντελώς στον αντίποδα, η πολιτική "μηδενικής ανοχής" έναντι της πανδημίας στην Κίνα, δεν κλόνισαν ούτε τον μη εκλεγμένο από το λαό αλλά θεοποιημένο από το κόμμα και το στρατό Σι, ούτε τον εκλεγμένο από ένα τμήμα του λαού αλλά όχι για να στραφεί κατά του υπόλοιπου Μόντι. Η αποκάλυψη της οπισθοδρομικής θηριωδίας του καθεστώτος των μουλάδων στο Ιράν έβγαλε το λαό στους δρόμους και συγκίνησε τη διεθνή κοινή γνώμη. Ωστόσο, χωρίς εσωτερική οργάνωση και εξωτερική βοήθεια, είναι πολύ πιθανό το αυθόρμητο κίνημα υπέρ της ελευθερίας να πνιγεί, κι αυτό, στο αίμα και στη σιωπή. Πραξικοπηματικού τύπου -και πάντως με αφορμή ένα σκοτεινό κι άγνωστων πτυχών πραξικόπημα- σκλήρυνση του καθεστώτος και του πολιτεύματος παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στην πιο κοντινή στην Ευρώπη "πύλη του αυταρχισμού", την Τουρκία του Ερντογάν. Η απροκάλυπτη επιθετικότητα έναντι της Ελλάδας, οι πολεμικές δράσεις σε πολλά μέτωπα, με πρώτο τη Συρία, το βέτο εντός ΝΑΤΟ για την εισδοχή Σουηδίας και Φινλανδίας, η ανοιχτή αντιπαράθεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, το στραγγάλισμα των ελευθεριών βρήκαν κατά τη φετινή χρονιά ένα απόγειο -μάλλον προσωρινό, καθώς έρχονται εκλογές και μόνο αύξηση της έντασης είναι λογικό να αναμένεται.
Πραξικοπηματικές, με πιο στενή έννοια, ενέργειες ή τάσεις είχαμε φέτος σε μια σειρά από πιο "κανονικές" δημοκρατίες. Στο Πακιστάν, τον Απρίλιο, και στο Περού, αυτή τη βδομάδα, εκλεγμένοι πρόεδροι αποπέμφθηκαν από τα Κοινοβούλια κι αναστάτωσαν τη δημοκρατική ομαλότητα. Ο Καστίγιο στο Περού σχεδίαζε να διαλύσει το Κοινοβούλιο και να κυβερνήσει μόνος του. Μια πιθανώς υποκινούμενη "ψήφος δυσπιστίας" πρόσφερε το πρόσχημα στον Ιμράν Καν να ξεκινήσει το δικό του "ανένδοτο", και ένοπλο, αγώνα. Ιδιαίτερα ανησυχητικές είναι οι πρόσφατες εξελίξεις σε δυο χώρες του ευρωπαϊκού δημοκρατικού πυρήνα. Παρά το γκροτέσκο χαρακτήρα του και την αποτελεσματική εξάρθρωση του από τις αρχές, και μόνο ότι εξυφαινόταν στρατιωτικού τύπου πραξικόπημα στη Γερμανία συνιστά ανατριχιαστική είδηση. Στη δε Ιταλία, παρότι δεν ήρθαν στην εξουσία ούτε με πραξικόπημα ούτε με κλοπή ψήφου, η άλωση του κράτους από τους νεοφασίστες δεν μπορεί να αφήνει κανέναν δημοκράτη ασυγκίνητο. Όπως δεν μπορεί να τον αφήνει και η προοπτική να συμμετάσχουν στη νέα κυβέρνηση Νετανιάχου στο Ισραήλ όχι απλώς ακραίες αλλά ανοιχτά αδιάλλακτες, ρατσιστικές και πολεμοχαρείς δυνάμεις -"φασιστικές", θα τις χαρακτηρίζαμε αν βρισκόμασταν στην Ευρώπη.
Αγώνας επιβίωσης, επομένως, είναι αυτός που δίνει η δημοκρατία παγκοσμίως. Τον οποίο, αν κρίνουμε από τη χρονιά που φεύγει, αλλά και από τις προοπτικές της χρονιάς που έρχεται, μάλλον χάνει.
Κώστας Μποτόπουλος