ΝΕΑ, 7-3-2019

Για μια τραγωδία που αφήνει πίσω της 100 νεκρούς ισχύουν εξ ορισμού δύο πράγματα: ότι δεν είναι δυνατόν να μην ευθύνεται κανένας και ότι δεν προσφέρεται για πολιτική εκμετάλλευση. Και όμως, και τα δύο αυτά συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας σε σχέση με την τραγωδία στο Μάτι. Προσθέτοντας στην απώλεια ζωών και την απώλεια αξιοπρέπειας.

Ως προς το ζήτημα της ευθύνης, δεν χρειαζόταν το εισαγγελικό πόρισμα για να τη φωτίσει, όμως το εισαγγελικό πόρισμα βρήκε τα κατάλληλα λόγια: μπροστά σε μια μεγάλη πυρκαγιά και υπό δύσκολες καιρικές και χωροταξικές συνθήκες, το «σύστημα κατέρρευσε» και το «χάος επικράτησε». Για όσους ήταν αρμόδιοι για τη λειτουργία του συστήματος, που υποτίθεται ότι υπάρχει για να μας προστατεύει, και για το συντονισμό των κρατικών ενεργειών, που κανονικά έχουν ως σκοπό την αποφυγή του χάους, η ετυμηγορία είναι σαφής: υπολείφθηκαν των καθηκόντων τους. Όχι γιατί δεν προσπάθησαν, αλλά γιατί δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν το ελάχιστο αποτέλεσμα. Τα δημόσια καθήκοντα ταυτίζονται με δημόσια ευθύνη, που είναι διαφορετικής ποιότητας από την ποινική ευθύνη. Ως προς τη δεύτερη θα αποφανθούν τα δικαστήρια, με κριτήρια το νόμο και πυξίδα το τεκμήριο αθωότητας. Ως προς την πρώτη, τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας επί της οποίας στηρίχτηκε η πρόσφατα ασκηθείσα ποινική δίωξη αποφάνθηκαν ήδη.

Μπροστά στην ευθύνη αυτή -που είναι, το επαναλαμβάνω, κάτι περισσότερο από πολιτική, είναι δημόσια ή εκ του αξιώματος ευθύνη- τα περιθώρια για την ορθή ανάληψη της δεν είναι μεγάλα: ο δραματικός χαρακτήρας των γεγονότων, ο αριθμός των θυμάτων, η αποκάλυψη σωρείας δυσλειτουργιών και ολιγωριών (θα έπρεπε να) καθιστούν υποχρεωτική όχι μόνο μια καθαρή και χωρίς συμψηφισμούς συγνώμη, που δεν δόθηκε ποτέ, αλλά και παραιτήσεις των άμεσα εμπλεκόμενων. Τέτοια αυτονόητη χειρονομία –κατανόησης, στην ουσία, του τι συνέβη- όχι μόνο δεν έγινε (η μόνη παραίτηση, του Γενικού Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, υπήρξε στην πραγματικότητα εξαναγκασμός σε παραίτηση) αλλά ούτε και εξετάστηκε ως πιθανότητα. Υπερίσχυσαν το πολιτικό κόστος και ο κομματικός πατριωτισμός. Ακόμα και σήμερα, μετά τη δημοσιοποίηση των επισήμων αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας και των εξ αυτής προκυπτουσών ευθυνών, το «ναι μεν αλλά» συνεχίζει να είναι η κυρίαρχη αντίδραση. Με αποκορύφωμα την εξευτελιστική για τη νοημοσύνη όλων μας αλλά και για τη μνήμη των θυμάτων καταφυγή στο σόφισμα των «διαχρονικών ευθυνών της Πολιτείας» -λες και η Πολιτεία είναι κάτι άλλο από τις ενέργειες αυτών που ενεργούν κάθε στιγμή στο όνομά της.

Η άρνηση ανάληψης ευθύνης εκ μέρους των δημοσίως ευθυνόμενων προσώπων θα αρκούσε για να τους εκθέσει ηθικά και πολιτικά. Σε κάθε περίπτωση έχει βαριές συνέπειες: απώλεια εμπιστοσύνης, νομιμοποίησης και κύρους. Το πόρισμα, η συλλογική ευαισθησία και μνήμη μιλούν από μόνα τους Δεν χρειαζόταν καμία επιπλέον κομματικού τύπου αντιπαράθεση, καμία υπενθύμιση του το γινόταν κάποτε και τι έγινε στο Μάτι –ιδίως από αυτούς που φιλοδοξούν να φανερώσουν μιαν άλλη αίσθηση ευθύνης, ώστε να αποφευχθούν παρόμοιες τραγωδίες.